Đền “Thiên Tiên Thần Nữ” tọa lạc trên vị trí cửa ngõ phía Bắc thành phố Thanh Hóa, sát cạnh với quốc lộ 1A; giáp với ngã tư Phan Chu Trinh và đường Trần Phú, Trường Thi thuộc phường Điện Biên, thành phố Thanh Hóa.
Đền đã được công nhận di tích lịch sử văn hóa và danh lam thắng cảnh cấp tỉnh theo quyết định của Sở văn hóa thể thao tỉnh Thanh Hóa số 485/QĐ-VHTT ngày 14/12/1999. Qua tấm bia đá “Thiên Tiên Từ ký” hiện đang dựng ở phía bắc cổng dền, đây là tư liệu gốc lịch sử quý giá xác định niên đại chính xác đã trùng tu 2 lần làm nơi sinh hoạt văn hóa tâm linh của Nhân dân và du khác thập phương. Từ xa xưa cho đến nay lần 1 vào năm 1843 Vua Thiệu trị, lần 2 vào năm 1902 vua Thành Thái.
Tên gọi di tích:
Đền Thiên Tiên Thần Nữ đã có từ xa xưa để thờ Mẫu theo sử sách ghi nhận. Đại nam nhất thống trí và theo truyền thuyết là vị thần nữ có phép thần thông hạ giới giúp dân độ thế, vào thế kỷ thứ 16 tức vào năm 1633-1671 đời vua Lê Huyền Tông phong Bà là “Chí thắng hòa đại vương” thượng thượng đẳng tối linh thần. Nhân dân khắp nơi trong thiên hạ tôn phong bà là “Mẫu nghi thiên hạ”. Tên đền Thiên Tiên từ khi xây dựng từ xa xưa đến nay không có thay đổi.
Địa điểm di tích:
Đền bao gồm một quần thể rộng lớn cả phía đông và phía Tây quốc lộ 1A. Qua tấm bia “Thiên Tiên từ ký” cỡ lớn còn ghi chung vào năm Hoàng triều Thiệu trị thứ 13 năm 1843 được trùng tu lần thứ nhất. Đền Thiên Tiên Thần Nữ trước đây thuộc làng Đông lạc, tổng Bố Đức, phủ Đông Sơn, tỉnh Thanh Hóa (nay thuộc phố Triệu Quốc Đạt, phường Điện Biên, thành phố Thanh Hóa)
Đến triều đại vua Thành Thái thứ 14 (1902) đã lại được tu sửa lần 2. Theo văn bia còn lưu giữ ở Đền có mô tả rất chi tiết là: Phía đông quốc lộ 1A có tam quan, lâu voi phục, có miếu võ, có thánh đường, có tiền đường, có hậu cung, có 2 bên hành lang tả, hữu, có lầu chuông, có nhà trạm đón thập phương về chiêm ngưỡng, lễ bái cầu phúc …
Nhân vật được thờ:
1. Đền Thiên Tiên Thần Nữ thờ Mẫu Liễu Hạnh và Tứ vị thánh nương (tứ phủ) gồm mẫu thiên, mẫu địa, mẫu thoải, mẫu thượng ngàn. Theo truyền thuyết “Mẫu Liễu Hạnh” là vị thần là con trời giáng trần để cứu nhân độ thế. Ngài là “Thiên Thần “3 lần giáng trần, ngài có phép thần thông quảng đại biến hóa khôn lường dẹp ác, trừ tai, cứu khổ cứu nạn cho dân gian.
Ngài là “Mẫu” đại diện cho các “Mẫu” có trong thiên hạ, đã được nhà nước phong kiến Việt Nam qua các thời địa ghi nhận công đức từ giữa thế kỷ 15-16. Với nội dung thờ “mẫu” là tín ngưỡng của dân tộc Việt Nam, mang tính cộng đồng trong phạm vi cả nước, được thừa nhận và gắn bó tỏng tâm thức người dân. Vào thế kỷ 17 (1789) Vua Quang Trung, Nguyễn Huệ tiến quân ra bắc tiêu diệt 20 vạn quân nhà Thanh. Người có đóng quân tại làng Hạc (nay thuộc phường Đông Thọ, TP Thanh Hóa), mục đích nghỉ chân qua cuộc viễn chinh từ miền cận trung ra Thanh Hóa cũng là để chiêu mộ thêm quân lính, người có ghế vào đền Thiên Tiên Thần Nữ cầu nguyện. Để ghi nhớ sự kiện này, nhân dân đã tạo tác 2 ông voi đá to bằng voi thật để chầu tại đền. Hiện 2 ông voi đá của đền đang lưu giữ tại bảo tàng Thanh Hóa. Ban quản lý đền có đúc 2 voi đá bằng xi măng theo mẫu tượng của 2 voi đá cũ để chầu tại đền.
2. Thờ “Tứ vị Thánh Nương” gồm:
- Mẫu Thiên địa diện cho trời
- Mẫu địa đại diện cho đất
- Mẫu thoải đại diện cho nước
- Mẫu thượng ngàn đại diện cho cây cỏ
Việc thờ “Tứ vị Thánh Nương” mang tính phổ biến với bao đền, phủ khác, theo quan niệm thuyết âm dương ngũ hành gồm: Mẫu Thiên hành hỏa, mẫu địa hành thổ, mẫu thoải hành thủy, mẫu thượng ngàn hành mộc, hành kim, … tượng trưng cho khí đất, trời, nước, cây cỏ, núi non.